अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस २०२३ विशेष

कमजोर लोकतन्त्र, महिला र भ्रष्टाचार

रामकुमार आचार्य | फागुन २४, २०७९

लोकतन्त्रको स्तर र भ्रष्टाचारको स्तरको अनुमान गर्न महत्वपूर्ण हुन्छ । विभिन्न अध्ययनहरूले सबल लोकतन्त्र हुँदा भ्रष्टाचार घटेको देखाएका छन् । भ्रष्टाचार विषयका लेखक इन्स्टे डोमिनिकका अनुसार लोकतन्त्र जति लामो समयसम्म स्थिर हुन्छ त्यत्ति नै भ्रष्टाचार कम हुन्छ । कम्तीमा पनि १०२ बढीमा ४५ वर्षसम्म बिनाअवरोध स्थिर रहेको लोकतन्त्रमा भ्रष्टाचार घटेको पाइएको छ ।

त्यसैगरी लोकतन्त्रका प्रारम्भिक वर्षहरूमा भ्रष्टाचार बढ्ने र ४ देखि १५ वर्षमा क्रमशः घट्दै जाने हुन्छ । उनी भन्छन्- सार्वजनिक अधिकारीसँग सम्पर्क बढाएर भ्रष्टाचार गर्न तम्सिने निजी क्षेत्रलाई नियन्त्रण गर्ने उपायहरू नवोदित लोकतन्त्रमा अभाव हुन्छ । जब लोकतन्त्र स्थिर बन्छ तब स्वतन्त्र बजारको प्रवेश पनि सहज हुँदै जान्छ र प्रतिस्पर्धा बढ्न गई भ्रष्टाचार गर्ने अवसर कम हुँदै जान्छ । समयक्रममा अनुगमन गर्ने संस्थाहरू पनि सबल हुँदै जान्छन् । भाडा खोजाइ प्रवृत्तिका जोखिम पनि बढ्छन् । सारमा भन्नुपर्दा लोकतान्त्रिक संस्थाहरू पूर्णत: कामयाब भए भने लोकतन्त्रले भ्रष्टाचार घटाउँछ भने कमजोर लोकतन्त्रले बढाउँछ । सन १९८० देखि २००७ सम्मका १२६ देशका तथ्याङ्कहरू विश्लेषण गरी गरिएको एउटा अध्ययनले लोकतान्त्रिकरण र आमसञ्चारको स्वतन्त्रताले भ्रष्टाचारलाई नकारात्मक प्रभाव पार्ने देखाएको छ ।

महिला र भ्रष्टाचार

महिला र भ्रष्टाचारका बीचमा कस्तो सम्बन्ध हुन्छ भन्ने बारेमा विभिन्न अध्ययन भएका छन् । ती अध्ययनका निचोड भने फरक फरक छन् । महिलाहरू पुरुषभन्दा विश्वासलायक, उच्च नैतिक व्यवहार भएका, सार्वजनिक दायित्वप्रति उत्साही (public-spirited) तथा आम हितका लागि बढी चासो राख्ने हुन्छन् भन्ने विभिन्न अध्ययनका निचोडलाई आधार मानेर डेभिड डोल्लर समेतले इमान्दार सरकारलाई प्रवर्द्धन गर्न महिलाहरू प्रभावकारी हुन्छन् कि हुँदैनन् भनेर परीक्षण गरेका छन् । उनीहरूले सकारात्मक निष्कर्ष निकाल्दै संस‌द्‍मा र सरकारमा महिला प्रतिनिधित्व बढ्दा भ्रष्टाचार घट्छ भन्ने पाएका थिए ।

फ्रेडेरिक बोहेमले युफोर संस्थाका लागि लेखेको लेखमा महिला र भ्रष्टाचारका सम्बन्धमा गरिएका विभिन्न अध्ययनको उल्लेख गरेका छन् । उनका अनुसार उक्त अध्ययनहरूको संक्षेपमा भ्रष्टाचारलाई हेर्न दृष्टिकोण घुस खाने र दिने सम्बन्धमा निम्नानुसारका लैङ्गिक फरक पाइएको छ ।

भ्रष्ट आचारणप्रति महिलाहरूको सहनशीलता कम हुन्छ तर यो तथ्य लोकतान्त्रिक प्रणालीमा मात्र सत्य हुन्छ एकतन्त्रीय शासन प्रणाली र भ्रष्टाचार आम स्तरमा स्वीकार गरिने समाजमा सत्य हुन सक्दैन ।

घूस खानेबारे केही प्रासड़िक विषयमा प्रतिक्रिया अपवादबाहेक पुरुष र महिलाका बीचमा कुनै महत्वपूर्ण भिन्नता हुँदैन । महिलाहरू अलि बढी अवसरवादी हुन्छन् । उनीहरू घूस लिन सक्छन् तर बदलामा भ्रष्ट अनुग्रह (corrupt favour) नदिन अर्थात् घूस खुवाउनेले अपेक्षा गरेको काम नगरिदिन सक्छन् । अनुभूत गरिएको दण्डभारको जोखिम भयो भने महिलाहरूले पुरुषको तुलनामा घूस लिने सम्भावना कम हुन्छ ।

पुरुषहरूले घूस दिने सम्भावना बढी हुन्छ ।
पुरुषहरूले दिने घूसको रकम बढी हुन्छ ।
महिला र पुरुष दुवैले महिलालाई भन्दा पुरुषलाई बढी घूस दिन्छन् ।

केही अध्ययनले उपरोक्त प्रकारका निष्कर्ष निकालेका भए पनि धेरैजसो अध्ययनले महिलाहरू अन्तस्करणबाटै पुरुषभन्दा कम भ्रष्ट हुन्छन् भन्ने कुनै प्रमाण नभएको बताएका छन् ।

चन्दनकुमार झासमेतका अनुसार रोजगार क्षेत्र क्लेरिकल र उपल्लो तथा निर्णायक पदमा महिलाहरूको प्रतिनिधित्व बढ्दैमा भ्रष्टाचार घट्नामा उल्लेख्य प्रभाव पर्दैन । बरू महिलाहरूले पुरुष सरहको समान हैसियत पाउन सके भने भ्रष्टाचार न्यूनीकरणमा योगदान पुग्न सक्छ । राज्य प्रणालीमा महिला प्रतिनिधित्वलाई उदार लोकतन्त्रका संस्थाहरूले भरथेग नगरे भ्रष्टाचार नियन्त्रण हुन सक्दैन । श्रोत: आइएनएस-स्वतन्त्र समाचार

(लेखक रामकुमार आचार्य नेपाल सरकारका पूर्वसचिव हुन् ।) 

गुनको बदला गणित अनुसन्धानको व्यावहारिक प्रयोगको गोरेटो कोरेर तिर्नेछु

धेरै सम्भावना बोकेका युवा देशमा केही हुन्न भनेर विदेशिँदा मलाई भने देशमा नै केही गर्न मन लागेको थियो...

अबको राष्ट्रपति स्वयं संविधान-कानुनको दायरामा बस्‍ने हुनुपर्छ

सोमबहादुर थापा | फागुन २२, २०७९

राष्ट्रपति पदमा दुई पूर्वसभामुख चुनावी मैदानमा उत्रिएका उत्रिएका छन् । सभामुख भएपछि फेरि सक्रिय राजनीतिम...

नेपालराज्य : आधारभूत कर्तव्य र राज्यधर्म पालना गर्न असफल

आदित्यमान श्रेष्ठ | फागुन १९, २०७९

राज्यका केही आधारभूत कर्तव्य हुन्छन् । नेपालको सन्दर्भमा राज्यले यी कर्तव्यहरू बिर्सिएका छन् । राणा शासकहरूले...