‘कुञ्चा’ सर्नपनि भारतीय अनुमति चाहिने

फाइल फोटो

दार्चुला- सदरमुकाम खलङ्गामा गर्मी बढेसँगै व्यासी सौका समुदाय ‘कुञ्चा’ सर्ने तयारीमा जुटेका छन् । ६ महिना सदरमुकाम खलङ्गा र ६ महिना व्यासको छाङ्गरु र तिङ्करमा बसोबास गर्ने व्यासी यही वैशाख दोस्रो साता ‘कुञ्चा’ सर्ने तयारीमा छन् ।

कुञ्चा व्यासी सौका समुदायको भाषा हो । यसलाई नेपालीमा बसाइँसराइ सर्नु भनिन्छ । व्यास गाउँपालिका–१ को छाङ्गरु र तिङ्करका स्थानीय हरेक वर्ष वैशाख दोस्रो साता खलङ्गाबाट बसाइँ सर्ने गर्छन् । अहिले उनीहरुले गाउँ जानका लागि अहिले बहुयात्रा अनुमतिपत्र बनाइरहेका छन् ।

अनुमति बनाउन जिल्ला समन्वय समिति, सीमा प्रशासन कार्यालयको सिफारिसमा भारतीय एसडिएम कार्यालयले अनुमति जारी गर्छ । यस पटक छाङ्गरु र तिङ्करका स्थानीय वैशाख १३, १४ र १५ गते बसाइँ सर्ने तयारी गरिएको व्यास–१ का वडाध्यक्ष अशोकसिंह बोहराले बताए । 

भारतीय प्रशासनको समन्वयमा कुञ्चा सर्ने मिति तय गरिएको छ । भारतले अहिले धारचुला हुँदै कालापानीसम्मको सडकखण्ड स्तरोन्नतिको काम सँगै अघि बढाएका कारण पशुचौपायालाई समस्या हुन नदिन मिति तय गरिएको बोहरा बताउँछन् । 

`आफ्नै गाउँ जान भारतीय अनुमति र भारतीय भूमि प्रयोग गर्नुपर्छ, भारतले अनुमति र बाटो नदिने हो भने गाउँ पुग्नै सकिँदैन, गाउँ जानसमेत परनिर्भर हामी कसरी राज्यको अनूभूति गरौँ`, व्यास–१ तिङ्करका अगुवा महिला यशोदा तिङ्करीले भनिन् । 

देशको सबैभन्दा चर्चा पाइरहने ठाउँ, राजनीतिकरुपमा झनै मुद्दा बनिरहने व्यास–१ का छाङ्गरु र तिङ्कर गाउँ पुग्न नेपालतिर बाटो छैन । मान्छे पैदल हिँड्नसमेत बाटो नभएपछि यहाँका दुई गाउँका नागरिक भारतीय बाटोमा निर्भर छन् । 

यहाँका दुई गाउँका नागरिक ६ महिना छाङ्गरु र तिङ्कर तथा छ महिना सदरमुकाम खलङ्गा बसोबास गर्छन् । जाडो छल्न सदरमुकाम खलङ्गा झरेका व्यासी सौका समुदाय वैशाख दोस्रो साता गर्मी छल्न गाउँ उक्लिन्छन् । गाउँ जान भारतीय अनुमति लिनुपर्छ । 

`भारत पिथौरागढको धारचुला तहशिल एसडिएम कार्यालयबाट अनुमति नपाइने हो भने गाउँ पुग्न सकिँदैन`, तिङ्करी भन्छिन् । जिल्ला समन्वय समिति, सीमा प्रशासन कार्यालयको सिफारिसपछि भारतीय एसडिएम कार्यालयले व्यासको छाङ्गरु तिङ्कर जान अनुमति जारी गर्छ । त्यहीँ अनुमतिका आधारमा पशुचौपाया र मानिसको आवतजावत हुन्छ ।

उनले सुनाइन्, `पहिले त दुःख पाएकै थियौँ, सङ्घीयता आयो, सिंहदरबार गाउँ पुग्दासम्म पनि गाउँ जाने घोरेटो बाटो नबन्दा सबैभन्दा पीडादायी अवस्थामा बसेका छौँ ।` पञ्चायतकालमा बरु नेपालतिरै घोरेटो बाटो थियो । भारतीय नागरिकसमेत नेपालकै बाटो प्रयोग गर्थे । अहिले भारतले चार पाँच घण्टामै कालापानीसम्म गाडीमा पुग्ने कालोपत्र सडक बनाएको छ । `भारतले अहिले दुई लेन सडक विस्तार गरिरहेको छ”, टेलिकम दार्चुलाका कृष्णबहादुर गुरुङ भन्छन्, `हाम्रोतिर भएको गोरेटो बाटोसमेत निसाना हराएको छ ।`

गोरेटो बाटो मर्मत प्रभावकारी नहुँदा साँघुरो र जोखिमपूर्ण बाटो केही ठाउँमा छ । जुन बाटो भएर गाउँ जान पाँच दिनको समय लाग्छ । छाङ्गरुका युवा योगेश बोहरा भन्छन्, `हेर्दाहेर्दै जनप्रतिनिधि आएको पाँच वर्ष बितिसक्यो, छाङ्गरू र तिङ्कर जाने बाटो छैन, अझै भारत भएर जानुपर्ने अवस्था छ ।` 

निर्वाचनका समयमा जहिल्यै कालापानीको एजेण्डा दलको मुख्य एजेण्डा हुन्छ । गाउँ पुग्नसमेत भारतीय अनुमति लिनुपर्ने बाध्यताले यहाँका नागरिकले अझै राज्यको अनुभूति नभएको बोहरा सुनाउँछन् । 

एकातिर भारतसँग सीमा जोडिएको गाउँ हो छाङ्गरु भने चीनसँग नजिकै रहेको अर्को गाउँ तिङ्कर हो । यसबाहेक नेपालले नक्सामा समेटेका भारतीय अतिक्रमित नाबी, गुञ्जी र कुटीसम्म पुग्ने झन बाटो हुने अवस्था नै छैन । 

व्यास–१ का वडाध्यक्ष बोहरा नेपालतर्फ गोरेटोबाटो निर्माण तथा मर्मतका लागि वर्षेनी बजेट आए पनि सदुपयोग नभएको सुनाउँछन् । दुम्लिङदेखि माथि सधैँ मर्मत हुने तर एकैवर्षमा त्यो भत्किएर जाने गरेका कारण गोरेटो बाटो सुधार हुन सकेको छैन ।

६ महिनापछि गाउँको ढोका खुल्ने

उत्तरी क्षेत्रको एउटा गाउँ यतिबेला सुनसान छ । व्यास–१ तिङ्कर गाउँमा अहिले कोही बस्दैनन् । जौ फापर, उवा, आलुलगायतका अन्न उत्पादन हुने हिमालको काखमा रहेको यो गाउँ सुनसान भएको छ महिना हुँदैछ । 

यहाँका स्थानीय गत कात्तिकमा हिमपात भएपछि सदरमुकाम खलङ्गा झरेका थिए । खलङ्गा झरेका तिङ्करी छ महिनापछि गाउँ जाने तयारीमा छन् । “वैशाख दोस्रोपछि मात्रै हाम्रा गाउँका ढोका खुल्छन्”, स्थानीय वीरेन्द्र तिङ्करीले भने, “६ महिना ढोकामा पूरै ताला लगाएर आएका छौँ, छाङ्गरुमा गत वर्षदेखि सशस्त्र प्रहरी र नेपाल प्रहरी बाह्रै महिना बसोबास गर्छन्, तिङ्करमा भने न सुरक्षाकर्मी न त स्थानीय नै छन्, छाङ्गरुबाटै तिङ्कर जान चारदेखि पाँच घण्टा समय लाग्छ, तिङ्करमा राज्यकै उपस्थित छ महिना मात्रै हो ।”

तिङ्करको छायालेकमा रहेको नेपाल प्रहरी अहिले छाङ्गरु झरेको छ । सशस्त्र प्रहरी तिङ्करमा बसेको छैन । बोर्डर आउट पोष्ट भवन निर्माण भए पनि सशस्त्र प्रहरी सरेको छैन । तिङ्करबाट नेपाल–चीन सीमा स्तम्भ नम्बर १ पुग्न पाँचदेखि छ घण्टा समय लाग्छ । 

`यो क्षेत्रमा अत्यधिक हिउँ जम्ने भएका कारण चोरी हुने डर पनि हुँदैन`, स्थानीय दानसिंह तिङ्करीले भने, `अन्य ठाउँबाट जान बाटो छैन, हिमपात हुने सबै ढोकामा चाबी लगाएर आउने गछौँ।`  रासस