शेखरमा सर्‍यो शशांकले धान्न नसकेको कोइराला परिवारको विरासत

नेपाली कांग्रेसको नेतृत्व चयनका लागि भएको १४औं महाधिवेशनमा सभापतिमा कुनै उम्मेदवारको स्पष्ट बहुमत आउन नसकेपछि पुनः दोस्रो चरणमा मतदान हुँदैछ । प्रधानमन्त्री समेत रहेका सभापतिका उम्मेदवार शेरबहादुर देउवाले कुल ४ हजार ६ सय ८१ मतमध्ये ४८.२४ प्रतिशत अर्थात् २,२५८ मत प्राप्त गरेका थिए । देउवा पक्षधर नेताहरूले सोमबार मतदान सम्पन्न भएपछि ‘एक्जिट पोल’मा ५१ प्रतिशत मत ल्याउने अनुमान गरेका थिए । अनुमान अनुसारको नतिजा आएन । यो महाधिवेशनमा देउवा सबै हिसाबले सहज स्थितिमा हुँदा पनि उनले पहिलो चरणमा प्राप्त गरेको मतले नेपाली कांग्रेसका कार्यकर्ताले नेतृत्व परिवर्तन चाहेका छन् भन्ने देखाउँछ । 

दोस्रो चरणको नतिजा देउवाकै पक्षमा आएपनि उनले अन्तर्मनले उनलाई परिवर्तनका पक्षधर कार्यकर्तालाई न्याय गर्नतर्फ प्रेरित गर्छ । देउवाका लागि १३औं महाधिवेशनमा ११ मत नपुगेर दोस्रो चरणका लागि निर्वाचन भएको थियो, यसपटक उनलाई यसपटक अघिल्लो महाधिवेशनको भन्दा झण्डै साढे सात गुणा मत पुगेन र सभापति चयन दोस्रो चरणमा प्रवेश गर्‍यो । अब यो साढे सातका निर्णायक प्रकाशमान सिंह बनेका छन् । सिंह र शेर मिल्छन् कि सिंह शेखरसँग मिल्छन् । त्यो लेनदेन चल्दैछ । सबैको प्रयास छ, सिंहलाई मिलाउने । उनी अहिले हुकुमको एक्का बनेका छन् । त्यो एक्का उनले जता फाल्छन्, पासा त्यतै पल्टिन्छ ।

प्रकाशमानलाई एकातिर नेतृत्व परिवर्तन गर्छौं भनेको वचनको बन्धन छ भने अर्कोतिर शेखरलाई सघाउँदा अर्कोपटक नेतृत्वको प्रतिस्पर्धामा युवाहरु आउने हुँदा आफू रिङआउट भइने चिन्ता छ । देउवालाई समर्थन गरे कम्तीमा अर्कोपटक सभापतिमा सहयोग पाइन्छ भन्ने पनि छ ।  अब बाँकी निर्णय उनैलाई गर्न दिउँ । 

नेतृत्व चयनबाहेक पनि महाधिवेशनका अनेकन् यस्ता आयामहरू छन् । जसबारे कम चर्चा हुनेगर्छ, तर त्यसका अर्थ गहिरा हुन्छन् । यो महाधिवेशनको नतिजा अब जे सुकै आओस् । नेपाली कांग्रेस पुनः देउवा र कोइराला समूहमा विभाजित भइरहेको छ । विगतमा पनि देउवा र कोइरालामै राख्न खोजिएको थियो । शेरबहादुर देउवा र शशांक कोइरालाको समीकरणले पार्टीमा देउवा–कोइराला समानान्तर सत्ता रहन्छन् भन्ने अनुमान थियो । तर शशांकको बुताबाट कांग्रेसमा कोइरालाहरूको विरासत धानिएन । शशांक केबल सभापति देउवाका एक ‘फाइटर प्रडक्ट’ जस्ता भएर उभिए । १४औं महाधिवेशनमा दाजु शेखर र सभापति शेरबहादुर देउवा दुवैको प्यानलमा केन्द्रीय सदस्य रहेका शशांकले महाधिवेशन स्थलमा उभिएर भने, ‘मलाई चारै ओटा समूहले मन पराए ।’ यस्ता ढुलमुले, अस्थिर, सांगठनिक र वैचारिक क्षमता कमजोर भएका, कुनै उर्जा बाँकी नभएर शिथिल भएका र जतासुकै पनि घुलनशील भइहाल्ने शशांकबाट कोइराला परिवारको विरासत शेखरमा सरेको छ । 

प्रकाशमान सिंहले शेरबहादुर देउवालाई समर्थन गरेर देउवा नै आगामी एक कार्यकालका लागि सभापति रहेपनि शेखर नेपाली कांग्रेसभित्र जबर्दस्त नेता भए । यो महाधिवेशनको अर्को मूलभूत पक्ष महामन्त्री पदका लागि भएका मतदानको ट्यांकी खुल्न बाँकी छ । तर सभापतिमा भएको मतदान ढाँचाले महामन्त्री युवाको काँधमा गयो भन्ने पनि संकेत गर्छ । खैर ! यसबारे नतिजा आइसकेपछि नै चर्चा गर्नु राम्रो हुन्छ । 

यो महाधिवेशनमा सभापति देउवाबाट केही कमजोरीहरू पनि भए । उनी आफूमात्र नेतृत्वमा आउनेतर्फ लागे । त्यो पनि पहिलो चरणमै । त्यसका खातिर उनले आफू पक्षमा सतीसालझैं उभिएका, साथ सहयोग गर्दै आएका बालकृष्ण खाण, ज्ञानेन्द्रबहादुर कार्की, विश्वप्रकाश शर्मा, एनपी साउदहरूलाई नेतृत्वमा अघि बढाएनन् । नेतृत्वको कर्तव्य पनि हो– नेतृत्व विकासको अवसर दिनु । विमलेन्द्र निधि पनि यही झोकमा बाहिरिए किनकी देउवाले स्पष्ट तिम्रो पालो १५औं महाधिवेशनमा मात्र भनिदिए । त्यसबाट विच्किएका निधिको उद्देश्य थियो- आफू सभापतिको उम्मेदवार बनेर जसरी पनि सभापति चयनको प्रक्रियालाई दोस्रोचरणमा लैजाने ।

आफ्ना पक्षमा हात र साथ दिदैं आएका नेताहरूको बदलामा देउवाले कृष्ण सिटौलालाई समाते । देउवाको एउटा राम्रो या नराम्रो पक्ष जे भने पनि उनी कोहीसँग अनुग्रहीत भइहाल्छन् । सिटौलाले १३औं महाधिवेशनमा दोस्रो चरणमा सभापतिका लागि दिएको समर्थनको बदलामा उनले देउवासँग अनेकन फाइदा उठाइसके । यद्यपि देउवा सिटौलासँग अनुग्रहीत नै रहे, यो महाधिवेशनमा पनि सहकार्य गरे । त्यो उनका लागि प्रत्युत्पादक भयो । अर्कोतर्फ उनले विजय गच्छदारलाई उपसभापति बनाए, प्रकाश शरण महतलाई महामन्त्रीका रूपमा अघि सारे । देउवा समूहका परिपक्व र नेतृत्व क्षमता भएका नेताहरूमाथि उनले मजाक गरे । यद्यपि, उनीहरूले देउवासँग विद्रोह गरेनन्, धर्म नै राखे । देउवालाई जसरी पनि सभापति निर्वाचित गराउन खाण प्रकाशमानसँग वार्तामा जुटिसकेका छन् । 

यो महाधिवेशनको अर्को आयाम भनेको पर्दामा अगाडि कतै नदेखिएका गोविन्दराज जोशी, पुष्करनाथ ओझा जस्ता नेताहरूको नैतिक जित पनि हो । सधैं सत्ताको तर मार्ने र आफूले पद नपाउँदा मतदान समेत बहिष्कार गर्ने रामचन्द्र पौडेल त्यागी निस्किए । अनि उनकै कुण्ठाका कारण जोशी र ओझा जस्ता ‘भेट्रान’ नेताहरूले कारबाहीको भागी बन्नुपर्ने ? 

यो महाधिवेशनले रामचन्द्र पौडेललाई अभिभावकभन्दा पनि स्वार्थी र आत्मकेन्द्रित व्यक्तिका रूपमा अझै बढी उद्घाटीत गर्‍यो । 

अनि सबैभन्दा महत्वपूर्ण, महामन्त्री भएर पनि आफ्नो हैसियत थाहा नपाउने, एजेण्डा, संगठन र गतिहीन पात्र बीपी पुत्र शशांकलाई केन्द्रीय सदस्य र केन्द्रीय सदस्य रहेका शेखर कोइरालालाई सम्मानजनक हैसियत सहित कोइराला परिवारको विरासतमा स्थापित गरेको छ ।