‘आउटडोर गार्ड रुम’मा निभिरहेको ‘दीप’

काडमाडौं : अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोग पूर्वप्रमुख आयुक्त दीप बस्न्यातको बास मंसिर २८ को साँझदेखि डिल्लीबजार कारागारमा छ । त्यो साँझ कारागार प्रशासनले आफ्नो काम सकाएर बस्न्यातलाई आन्तरिक प्रशासनको जिम्मा लगाउँदै थियो । भित्र छिर्दै गर्दा बस्न्यातले निकै हड्बडाएको कारागारमा कार्यरत एक प्रहरी बताउँछन् ।

कारागार प्रशासनको कार्यालयबाट बन्दी गृहतर्फ छिर्दै गर्दा बिचमा ठूलो फलामे ढोका आउँछ । ती प्रहरी भन्छन्, ‘मास्क लगाइरहनु भएको थियो, एक्कासी आँखाबाट आँसु झार्नुभयो । उहाँ विस्तारै सुक-सुक गर्दै भित्र प्रवेश गर्नुभयो ।’

उनलाई सोझै अघिल्तिर रहेको भर्‍याङ छेउमा पुर्‍याइयो । जहाँ एउटा टेबल र कुर्सी राखिएको थियो । कुर्सीमा एउटा रजिस्टर समाएर भाइ नाइके बसिरहेका थिए । ती भाइ नाइकेले बस्न्यातको सम्पूर्ण विवरण टिपोट गरे ।

त्यसपछि अर्का भाइनाइकेले बस्न्यातलाई हातको इसारा गर्दै आफूतिर बोलाए । र, ती भाइनाइके अगाडि रहेको भर्‍याङतिर उक्लिए । भर्‍याङ चढ्दै गर्दा भाइनाइकेले बस्यातलाई जेलका सबै नियमबारे बताए । जेलको नियमबारे बस्यातले कुनै प्रतिक्रिया जनाएनन् ।

भर्‍याङतिर उक्लिएर अलिकति अघि बढेपछि आयो, दोस्रो तलाको भीआईपी कक्ष । त्यसलाई आन्तरिक वा कारागार प्रशासनले ‘आउटडोर गार्डरुम’ का नामले चिन्छ । बस्न्यातलाई त्यही गार्डरुममा राखियो ।

नयाँ कैदी-बन्दीबारे आन्तरिक प्रशासनले कारागार प्रशासनलाई हरेक दिन रिपोर्ट गर्नुपर्छ । यो काम भाइ नाइकेहरूले गर्छन् । आन्तरिक नियन्त्रण र व्यवस्थापनका अलावा भाइ नाइकेको काम भीआइपी कैदीबन्दीको दैनिकीबारे रिपोर्ट गर्नु पनि हो ।

जब कारागार प्रशासनको काम सकिन्छ, अनि सुरु हुन्छ आन्तरिक प्रशासनको काम । कैदी/बन्दीबाटै कैदी-बन्दी व्यवस्थापन गर्न कारागारले आन्तरिक प्रशासन खडा गरेको हुन्छ । आन्तरिक प्रशासनले ‘चेन अफ कमाण्ड’मा कैदी–बन्दीहरूलाई नियन्त्रण तथा व्यवस्थापन गरिरहेको हुन्छ ।

डिल्लीबजार कारागार पनि यही प्रणालीमा चलिरहेको छ । यहाँ कुनै नयाँ कैदी-बन्दी ल्याइयो भने कारागार प्रशासनले सबै विवरण राख्छ । त्यसपछि कैदीबन्दी गृहमा प्रवेश गराउँछ । कारागार प्रवेश गरेपछि आन्तरिक प्रशासनको काम सुरु हुन्छ । कारागार प्रशासन जस्तै आन्तरिक प्रशासनले पनि नयाँ कैदीबन्दीको सम्पूर्ण विवरण राखेर कैदीबन्दी गृहमा पठाउँछ ।

बस्न्यातको दैनिकीबारे पनि आन्तरिक प्रशासनले कारागार प्रशासनलाई केही रिपोर्ट गरेको छ । कारागार प्रशासनलाई भाइ नाइकेले बुझाएको रिपोर्ट अनुसार, उनी अत्यन्त निरास छन् । उनी कारागारका अरुसँग गफगाफ गर्दैनन् । कारागार कर्मचारी र सुरक्षाकर्मीसँग कहिलेकाहीँ कुरा गर्छन् । त्यो गफमा बस्न्यात अदालतप्रति गुनासो मात्रै गर्छन् । उनको गुनासोलाई उध्दृत गर्दै एक प्रहरी अधिकारी भन्छन्, ‘समाजसेवी मान्छेलाई यत्तिकै फँसाइयो, मैले केही गरेको छैन । अदालतले मलाई त्यत्तिकै यहाँ पठायो ।’

बस्न्यातमाथि बालुवाटार जग्गा प्रकरणमा अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगले ९ करोड ६५ लाख ७६ हजार रुपैयाँ भ्रष्टाचार मुद्दा लगाएको छ । बस्न्यातमाथि मन्त्रिपरिषद्‍बाट भौतिक योजना सचिव हुँदा प्रधानमन्त्री निवास र ललिता निवासको जग्गा मोहीका नाममा गराएको अभियोग छ । 

विशेष अदालतले अख्तियारको ‘दाबी बमोजिम हुन सक्ने दण्ड र सजायलाई समेत दृष्टिगत गर्दै बस्न्यातलाई थुनामै राख्‍ने’ आदेश गरेको हो । आदेशसँगै डिल्लीबजार कारागारका थुनुवा बन्‍न पठाइएको छ ।
 
बिहान उठेपछि सबैभन्दा पहिला बस्न्यात कसरत गर्छन् । उनी बिहानको आठ बजेतिर खाजाको रूपमा मकै वा रोटी खान्छन् । त्यसपछि साढे ११ बजे बिहानको खाना खान्छन् । कारागारभित्र सानो हिँड्ने ठाउँ छ । बेलुकी पख बस्न्यात त्यही केही चक्कर लगाउने गरेको कारागार प्रशासन बताउँछ । उनी बाहिरबाट आएका मान्छेसँग भेटघाट गर्नुपरे मात्र दिउँसो बाहिर निस्किन्छन् ।
 
बस्न्यातले घरबाट केही ल्याएका छैनन् । टीभी, कुर्सी टेबल बन्दोबस्तीका सामान कारागारबाटै पाएका छन् । उनले खाना पकाउने, लुगा धुने र सरसफाइ गर्ने सहयोगीसमेत पाएका छन् । कारागारभित्र उनको सबै काम तिनै सहयोगीले गर्छन् । कारागार प्रशासनका अनुसार, डिल्लीबजार कारागारभित्र सबैभन्दा गतिलो भीआइपी ठाँटमा बस्ने कैदीबन्दी सांसद् रेशम चौधरी र बस्यात छन् ।

बस्न्यातले पाएको सुविधाबारे एक सुरक्षाकर्मी भन्छन्, ‘उहाँको कोठामा सुनको जलप लगाएको सोफा छैन होला, त्यो बाहेक घरमा हुनुपर्ने सबै बन्दोबस्तीका सामान छन् ।’