के हुँदैछ इथियोपियामा ?

इथियोपियाका प्रधानमन्त्री अबी अहमदले मुलुकको उत्तरी भेगमा रहेको टिगराय राज्यमा सैन्य अप्रेसन चलाउने घोषणा गरे । त्यसपछिको दुई सातामा सयौं इथियोपियन मारिइसकेका छन् भने हजारौंले मुलुक छाडेका छन् । इथियोपियाको केन्द्रीय सरकार र टिगरायको राज्य सरकारबीचको द्वन्द्वको कारण र जारी घटनाक्रमका बारेमा यस आलेखले प्रकाश पार्ने कोसिस गर्नेछ ।

अहिलेसम्म के भयो ? 
गत नोभेम्बर ४ मा, इथियोपियाको केन्द्रीय सरकारले टिगराय स्थित सेनाको क्यापमाथि आक्रमण भएको बतायो । र, प्रधानमन्त्री अहमदले त्यस आक्रमण टिगरायमा राज्य सरकार चलाईरहेको टिगराय पिपल्स लिबरेसन फ्रन्ट (टिपिएलएफ) ले गरेको आरोप लगाउदै त्यस राज्यमा अपरेसन चलाउने घोषणा गरे । तर टिपिएलएफले प्रधानमन्त्री अहमदको आरोपको खण्डन मात्र गरेनन् । उल्टै अहमदले टिगरायमाथि कब्जा जमाउन आक्रमण गर्न लागेको भन्ने आरोप लगाए ।

प्रधानमन्त्री अहमदको घोषणासँगै, इथोपियाको वायु सेनाले टिगरायमाथि हवाई आक्रमण सुरु गर्‍यो । विशेषगरी टिगरायको पश्चिमी भागमा केन्द्रीय फौज र टिपिएलएफको सैन्य दस्ताबीच गोलीबारी भएको बताइयो । इथियोपिया सरकारले गोलीबारी भएको स्थानहरूमाथि केन्द्रीय फौजले कब्जा जमाएको दाबी गर्‍यो । गत आईतबार मात्रै, इथियोपियाको सरकारी सञ्चार माध्यमले टिगरायको दक्षिणी शहर अलामाटा केन्द्रीय फौजले कब्जामा लिएको समाचार प्रकाशित गर्‍यो ।

इथियोपियन सरकारी अधिकारीहरूले केन्द्रीय फौजको अपरेसनमा परेर सयौंले ज्यान गुमाएको बताईरहदाँ संयुक्त राष्ट्रसंघ र एमनेस्टी ईन्टरनेसनलले उत्तरपूर्वी अफ्रिकी मुलुकमा नरसंहार भइरहेको र यसले युद्धअपराधहरू निम्त्याउने खतरा रहेको चेतावनी दिएका छन् ।

एम्नेस्टीले प्रत्यक्षदर्शीहरूलाई उद्धृत गर्दै टिपिएलएफले अमहारा जातिका मानिसहरूको हत्या गरेको बताएको छ । अमहारा जातिका मनिसहरू टिगरायको छिमेकी राज्य अमहाराका हुन् जोसँग टिपिएलएफको वर्षौ देखिको रिसराग छ । तर उता टिगरायका नेता डेब्रेटसियोन गेब्रेमाइकलले अमहराको हत्या भएको भन्ने समाचारमा सत्यता नरहेको दाबी गरे ।

इथियोपियामा सबै राज्य जातियताका आधारमा बनेका हुन् । त्यसकारण टिगरायको राज्य सरकार सञ्चालय स्थानिय टिगरायनले नै गर्छन् ।

यसैबीच, इथियोपियन सेनाको टिगराय स्थित उत्तरी कमाण्ड कसको नियन्त्रणमा छ भन्ने बहस सुरु भएको छ । उत्तरी कमाण्डलाई इथियोपियन सेनाकै सबैभन्दा आधुनिक हतियार भएको युनिटका रुपमा लिईन्छ । टिपिएलएफले उत्तरी कमाण्डले आफुलाई सर्मथन गर्ने दाबी गरिरहेको छ जसलाई एड्सि अब्बाले खण्डन गरेको छ ।

टिगरायको महत्व 
इथियोपियाको उत्तरी राज्य टिगराय सुडान र इरिट्रियासँग जोडिएको छ । इथियोपियाका १० अर्धस्वशासित राज्य मध्येको एक टिगरायको जनसंख्या झन्डै एक करोड १० लाख छ । जुन इथियोपियाको कुल जनसंख्याको ६ प्रतिशत हो । इथियोपियामा सबै राज्य जातियताका आधारमा बनेका हुन् । त्यसकारण टिगरायको राज्य सरकार सञ्चालय स्थानिय टिगरायनले नै गर्छन् ।

टिगरायनहरू करिब तीन दशकसम्म इथियोपियाको केन्द्रीय राजनीति र सरकार सञ्चालनमा प्रमुख शक्तिका रुपमा रहे । लामो समयसम्म चलिरहेको सैन्य शासन (डे«ग शासन) बाट इथियोपियालाई मुक्त गराउन टिपिएलफ युद्ध छोडेको थियो । सन् १९९१ मा इथियोपियालाई सैन्य शासनबाट मुक्त गराएपछि टिपिएलफले लामो समयसम्म त्यहाँ शासन गर्‍यो । तर सन् २०१८ मा भएको सरकार बिरोधी प्रर्दशनले टिपिएलएफलाई सत्ता छाड्न बाध्य बनायो भने अहिलेका प्रधानमन्त्री अहमदलाई सरकार प्रमुख बनायो ।

केन्द्रीय सरकार छाड्नु परेपनि टिगरायमा टिपिएलएफको पकड कायमनै रह्यो भने उसको सैन्य दस्ता पनि बलियो रुपमा सञ्चालन भइनैरह्यो । टिपिएलएफको सैन्य दस्ता इथियोपियाको छिमेकी इरिट्रियासँगको सन् १९९८ देखि २००० सम्म भएको युद्धमा संलग्न थियो । त्यसकारण पनि टिपिएलफको सैन्य विभाग बारम्बार युद्धमा प्रमाणित भएको शक्ति हो । सरकारमा आइसकेपछि प्रधानमन्त्री अहमदले इरिट्रियासँगको युद्ध औपचारिक रुपमा समाप्त भएको घोषणा गरे । जसका कारण अहमदले सन् २०१८ को नोबेल शान्तित पुरस्कार समेत प्राप्त गरे ।

कहाँ गल्ती भयो ? 
इथियोपियाको सबैभन्दा ठूलो जनसंख्या ओरोमो जातिको छ । प्रधानमन्त्री अहमदले त्यही जातिको प्रतिनिधित्व गर्छन् । अहमद सत्तामा आइसकेपछि टिगराय जातिका नेता तथा प्रशासकहरू अप्ठ्यारोमा पर्न थालेको बताईन्छ । अहमदले टिगरायका कयौं नेताहरूलाई भ्रष्टचारको अभियोगमा जेल हाल्नुका साथै महत्वपूर्ण पदहरूबाट समेत हटाएको आरोप छ । कमसेकम टिगरायनहरू यही दाबी गर्छन् ।

टिपिएलफले उक्त प्रस्तावलाई इन्कार गर्‍यो । अनि इथियोपियाको घरेलु राजनीतिमा विपक्षी दलका रुपमा रह्यो । यससँगै अहमदको पार्टी र टिपिएलफबीच संघर्ष सुरु भयो ।

गत वर्ष प्रधानमन्त्री अहमदले इथियोपियामा सरकार सञ्चालनमा रहेका सम्पूर्ण राजनीतिक दलहरू मर्ज गर्ने प्रस्ताव राखे । तर टिपिएलफले उक्त प्रस्तावलाई इन्कार गर्‍यो । अनि इथियोपियाको घरेलु राजनीतिमा विपक्षी दलका रुपमा रह्यो । यससँगै अहमदको पार्टी र टिपिएलफबीच संघर्ष सुरु भयो ।

गत सेप्टेम्बरदेखि अहमद नेतृत्वको केन्द्रीय सरकार र टिपिएलएफबीचको सम्बन्ध थप खराब बन्यो । इथियोपियन सरकारले कोभिड-१९ (कोरोना भाईरस) का कारण बिषम परिस्थिती सिर्जना भएको भन्दै आम निर्वाचन स्थगित गर्ने घोषण गर्‍यो ।  तर टिपिएलएफले भने टिगरायमा निर्वाचन सञ्चालन गर्ने निर्णय लियो । अहमद नेतृत्वको केन्द्रीय सरकारले निर्वाचन नर्गन भन्यो । तर टिपिएलफले टेरेन ।

ऋहमद सरकारले टिपिएलएफले गराएको निर्वाचन अवैध भएको बतायो । जवाफमा, टिपिएलएफले आफुहरूको इथियोपियाको केन्द्रीय सरकारसँग कुनै सम्बन्ध नभएको घोषणा गर्‍यो । त्यसको प्रतिक्रिया स्वरुप केन्द्रीय सरकारले टिगरायका लागि छुट्याइने बजेटमा ब्यापक कटौती गर्‍यो ।

अहमदले जारी सैन्य अपरेसनको बचाउ गर्दै टिपिएलएफलाई मुलुकमा अस्थिरता ल्याउने शक्तिका रुपमा चित्रित गर्ने प्रयास गरेका छन् । इथियोपियालाई पूर्ण प्रजातान्त्रिक बनाउनका लागि टिपिएलएफ बाधक बनिरहेको पनि आरोप लगाए । उनले टिगरायमाथिको सैन्य अपरेसन चाडै अन्त्य हुने पनि दाबी गरेका छन् ।

द्वन्द्वको बिस्तार 
इथोपियन सेनाका प्रमुख बेरहानु जुलाले युद्ध टिगरायभन्दा बाहिर नजाने अभिब्यक्ति दिए । तर उनको अभिब्यक्ति गलत सावित भइसकेको छ । गत शुक्रबार मात्रै, टिपिएलएफले छिमेकी राज्य अमहारामा रहेको दुई विमानस्थलतर्फ रकेट प्रहार गर्‍यो ।

इथियोपिया भित्र रहेका राज्यहरूबीच बारम्बार द्वन्द्व हुँदै आएको छ । त्यसकारण, टिगराय र अमहाराबीच सम्बन्ध तिक्ततापूर्ण छ । अहिलेको जारी युध्दमा अमहाराबाट हजारौं मिलिसियाहरूले केन्द्रीय फौजलाई साथ दिन थालेको बताईएको छ । त्यसकारण इथियोपिया थप संकटमा पर्ने अनुमान गर्न ग्राहो छैन ।

यसैबीच इरिट्रिया पनि इथियोपियाको आन्तरिक द्वन्द्वमा तानिने सम्भावना बढेको छ । टिपिएलएफले इरिट्रियाको राजधानी अस्मारा स्थित विमानस्थलमा रकेट प्रहार गरेको जनाएको छ । असमारा विमानस्थलको प्रयोग गरी इथोपियन सेनाले आफुहरूमाथि माथि आक्रमण गरेकाले त्यहाँ रकेट प्रहार गरेको टिपिएलएफले स्पष्टोक्ति दिएको छ । तर इथियोपियाको सरकारले इरिट्रियाले आफुहरूलाई कुनै पनि सहयोग नगरेको भनाई छ ।

इन्टरनेसनल क्राइसिस ग्रुपले इथियोपियामा जारी द्वन्द्वले थप उग्ररुप लिनसक्ने चिन्ता जाहेर गरेको छ । तत्काल गोलीबारी नरोकिए, इथियोपिया मात्र होइन सिंगो उत्तरपूर्वी अफ्रिका नै प्रभावित हुने चेतावनी समेत दिएको छ । टिगरायसँग २ लाख ५० हजार भन्दा बढी सदस्य रहेको सैन्य दस्ता छ ।

त्यसकारण पनि उनीहरूको केन्द्रीय फौजसँगको युद्ध सजिलै अन्त्य हुने देखिदैन । यो युद्धले इथियोपियाको राज्य सञ्चालनमा प्रयोग हुने जातिय संरचनामै उथुलपुथुल ल्याउने खतरा बढेको छ । बिगतमा धेरै जातिय द्वन्द्व भएकाले पनि इथियोपिया फेरी अर्को चरणको अस्थिरता आउनलागेको भन्दै चिन्ता जाहेर गरिदैछ ।

केन्द्रीय फौज र टिपिएलएफबीचको युद्धका कारण २५ हजार भन्दा बढी इथोपियनहरू सुडानतर्फ लागिसकेका छन् । जहाँ उनीहरू शरणर्थीका रुपमा रहनेछन् । आगामी दिनहरूमा युद्ध नरोकिने हो भने थप हजारौं इथोपियन सुडान पस्न बाध्य हुनेछन् । जसले अर्को मानविय संकट निम्त्याउने छ । (एएफपीबाट)