काबुलमा अमेरिकाको हार

काठमाडौँ : नाजीहरूमाथि विजय प्राप्त गरेपछि अमेरिकी जनरल जर्ज मार्शलको भनाई थियो, ‘लोकतन्त्रले सात वर्ष लामो युद्ध लड्न सकदैन ।’ तर त्यही लोकतन्त्र अफगानिस्तानमा २१ वर्षदेखि युद्ध लडिरेहको छ । यसले एउटा प्रश्न खडा गर्छ । के अमेरिकीहरू युद्धबारे पर्याप्त ज्ञान राख्छन् ?

झन्डै आठ लाख अमेरिकी सैन्य दस्ताले अफगानिस्तानमा भइरहेको युद्धमा भाग लिएका छन् । त्यो संख्या भनेका अमेरिकाको कुल जनसंख्याको ०.२५ प्रतिशत हो । युद्ध दौरान अमेरिकी सुरक्षा फौजका २,२४८ सदस्यले ज्यान गुमाएका छन् । त्यस्तै, अमेरिकी प्रशासनले अफगानिस्तानमा दुई ट्रिलियन अमेरिकी डलर खर्च गरेको छ । हाल आएर अमेरिका सन् २००१ बाट सुरु युद्धबाट टाढिने प्रयासमा छ । अफगानिस्तानबाट बाहिरिने निर्णय अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडनले राजनीतिक फाइदाका लागि लिएका भने होइनन् ।

अमेरिकी सुरक्षा फौज फिर्ता हुने निर्णयसँगै काबुलमाथि तालिबानको नियन्त्रण हुने सम्भावना बढेको छ । यस सम्भावनालाई मध्यनजर गर्दै बाइडनले थप समयका लागि अमेरिकी सुरक्षा फौजलाई त्यही रहन दिनसक्थे । बाइडन भन्दा अघि दुई अमेरिकी राष्ट्रपतिले त्यस्तै निर्णय गरेका थिए । तर बाइडनले आफ्ना पूर्ववर्तीहरूलाई पछ्याएको भए अमेरिकी नागरिकहरूको प्रतिक्रिया कस्तो हुन्थ्यो ? यसबारेमा बहस र अनुमान गर्न सकिन्छ । फेरि यस विषयमा बाइडनबाट आएको अभिव्यक्ति कस्तो थियो भनेर विचार गर्नु पनि आवश्यक छ । ‘सेना फिर्ता बोलाउन उचित समय पर्खन अमेरिका अब सक्दैन,’ बाइडनले भनेका थिए । यद्यपि यो आफैँमा प्रष्ट विचार होइन । 

जब जर्ज डब्लु बसुले अफगानिस्तानमाथि आक्रमण गर्ने निर्णय गरे तब अमेरिकी समाजमा एउटा अनौठौँ विश्वास जागेको थियो । अमेरिकीहरूले सोचे, सैन्य आक्रमणले तालिबान शासित मुलुकमा लोकतन्त्र स्थापना गर्छ । तर त्यो भ्रम शिवाय केही थिएन । त्यस प्रकारको भ्रमको जग अमेरिकी राजनीति थियो । अनि अमेरिकी सैन्य र कूटनीतिमाथि चाँहिने भन्दा ज्यादा विश्वास पनि । उता अफगानिस्तानमा साचे भन्दा बेग्लै परिस्थिति थियो । 

राष्ट्रपति बुसको प्रति-आतंकवाद रणनीति कायम रह्यो । जसको शिकार बन्यो, इराक । त्यसपछिका राष्ट्रपति बाराक ओबामाले पनि अमेरिकी नीतिमा परिवर्तन गरेनन् । यद्यपि ओबामाको पालामा तालिबानविरुद्धको आक्रमकता केही मधुरो भने भयो । डोनाल्ड ट्रम्प ह्वाइट प्रवेश गरेपछि तालिबानमाथिको आक्रमण फेरि सशक्त बन्यो । साथै तालिबानसँग वार्ताको ढोका पनि खोले । जसको मुख्य उदेश्य अमेरिकी सेना फिर्ता लैजाने नै थियो । 

तालिबानविरुद्धको युद्धमा अमेरिकी सेना बलियो देखियो । तर शान्ति स्थापनामा भने सफल भएन । पाकिस्तानबाट युद्ध सञ्चालन गरिरहेको तालिबान पराजित हुने शक्ति थिएन । त्यसमाथि अफगानिस्तान सरकार अयोग्यहरूबाट सञ्चालित रहिआएको छ । जसका कारण उसले आफ्ना नागरिकहरूलाई तालिबान भन्दा आफू शक्तिशाली रहेको सन्देश दिन सकेन । अथवा विश्वास दिलाउन सकेन । त्यसै पनि अफगानिस्तानमा स्थिर शासक र सरकार रहेनन् । २० औँ शताब्दीका अफगानिस्तानको सत्तामा रहेका अधिकांशको हत्या गरियो । बाँकीलाई देशबाट लखेटियो । 

अफगानिस्तानको इस्लामिक राष्ट्रवाद कहिले पनि शान्तिपूर्ण रहेको छैन । न त त्यहाँ नाटो गठबन्धन अहिंसात्मक रहन सकेको छ । त्यसकारण पनि तालिबानलाई लडाकुको कमी कहिले पनि भएन । उनीहरूले अमेरिकी र अन्य नाटो सदस्यका सेनाहरूको हत्या गरिरहे । अहिले अमेरिका र उसका मित्र मुलुकहरू अफगानिस्तान छाड्न चाहिरहेका छन् । तर उनीहरूसँग अफगानिस्तान नछाड्न प्रशस्त कारण पनि छन् । मुख्य कुरा उनीहरूले अधिकांश अफगानीबाट समर्थन पाएका पनि छन् । यद्यपि अमेरिकाले सुरुबाटै पुरा नहुने सपना बोक्दै आएको छ । 

अमेरिकाले अफगानिस्तानमाथि आक्रमण गर्दा रिपब्लिकन, डेमोक्रयाट्, नागरिक समाज सबैको समर्थन थियो । जसका कारण अमेरिकाले अफगानिस्तानमा गरेका गल्ती प्रति कसैको ध्यान गएन । अमेरिकाले सुरुका वर्षमा तालिबानसँग वार्ता सम्भावनालाई नका¥यो । न त अफगानिस्तानको सैन्य दस्तालाई बलियो बनाउने कोशिस गर्‍यो । यद्यपि गल्तीरहित अमेरिकी रणनीतिले पनि अफगानिस्तानमा युद्ध जित्न सम्भव थिएन । अमेरिकी सुरक्षा फौज फिर्ता भएपछि पनि अफगानिस्तान स्थिरतातर्फ अघि बढ्ने सम्भावना न्यून छ । आधुनिक हुन नसकेको मुस्लिम समाज र छिमेकीका कारण अफगानिस्तानमा शान्ति स्थापना सजिलो उदेश्य होइन । 

बाइडनले अमेरिकी सेना फिर्ता लग्ने निर्णयका पछाडि दुई कारण प्रस्तुत गरेका छन् । पहिलो, अफगानिस्तानमा अमेरिकी उदेश्य साँघुरिएको । अफगानिस्तानमा सेना नराखीकनै अमेरिकाले आफ्नो चासोको सम्बोधन गर्न सक्छ भन्‍ने आत्मविश्वास । तर बाइडनको यस्तो तर्क अमेरिकी सुरक्षा एजेन्सीहरू नै मान्‍न तयार छैनन् । उनीहरूको भनाई छ, अमेरिकी सैन्य उपस्थितीबिना अफगानिस्तानमा हुने आतंकवादी गतिविधि नियन्त्रण गर्न सकिने छैन । 
बाइडनको दोस्रो तर्क छ, अमेरिकाका लागि अहिलेको मुख्य प्राथमिकता चीनसँगको प्रतिद्वन्द्वीता हो । त्यसका कारण ध्यान चीनतर्फ हुनुपर्छ । तर अफगानिस्तानबाट सेना फिर्ता गर्दा अमेरिका कमजोर भएको सन्देश जाने अनुमान बाइडनले गर्न सकेका छैनन् ।

अफगानिस्तान अमेरिकी सैन्य क्षमताको परिक्षा मात्र थिएन । अमेरिकी रणनीतिको पनि परिक्षा थियो । बाइडन अफगानिस्तान परिक्षा उत्तिर्ण गर्ने भन्दा पनि त्यसबाट भाग्‍न खोजिरहेका छन् । उनी चीनबाट अमेरिकालाई चुनौती रहेको बताउँछन् । तर बाइडन अमेरिका अझैँ शत्तिशाली छ भनेर प्रमाणित गर्ने मौँका गुमाउने दिशातर्फ अघि बढिरहेका छन् । (दी इकोनोमिस्टबाट)